Kulaszne - zapomniane uzdrowisko

Wieś Kulaszne to nie tylko kilka domów znajdujących się powyżej nowej cerkwi, tuż przy serpentynach. Dawna dolina Kulasznego rozciąga się w bocznej dolince, poniżej wspomnianej drogi Zagórz - Komańcza. 

Kulaszne istniało już w 1538 roku, jednak przywilej na jego lokację na prawie wołoskim niejaki Stecz Rusin uzyskał dopiero w 1546 roku z rąk starosty sanockiego. Dwadzieścia lat później mieszkało tu 24 rodziny. Nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy miejscowej potrawy - kuleszy (kleik z mąki) i zapewne odnosiła się do grząskiego, błotnistego terenu. 

Zerknijmy na mapę WIG-u. Droga przez wieś zaczynała się w górnym jej biegu. Biorąc za punkt odniesienia współczesną drogę, to ta stara biegła nad potokiem, w dole, wciśnięta pomiędzy wzgórza. Stara droga przy cerkwi łapała zakręt i wiodła w dół w stronę Osławy. 

W 1816 roku Kulaszne było małą wsią i liczyło 54 domy. Mieszkało tu 97 rodzin, ogółem 335 osób. Ze zwierząt hodowano 4 konie, 61 wołów, oraz 43 krowy (to wszystko rozdzielone na prawie 100 rodzin). Podczas pierwszej wojny światowej przebiegała tędy linia frontu, a liczne walki i potyczki wojsk rosyjskich i austriackich spowodowały duże zniszczenia we wsi. Pomimo tego, już w 1921 roku w 86 domach mieszkało niespełna 500 osób. W spisie pojawia się ponad 50 Polaków - prawdopodobnie pracowników kolei. 

Panorama z Kulasznego w stronę Pogórza Bukowskiego

Leonard Truskolaski, ówczesny właściciel wsi w 1875 roku otworzył tu ,,zakład leczniczy klimatyczno-żętyczny". Dziedzic wykorzystując tutejsze źródła mineralne i szczawy chciał stworzyć uzdrowisko. Nowatorskie było zastosowanie żętycy w leczeniu. Produktu miało dostarczać stado kilkuset owiec wypasanych na tutejszych rozległych pastwiskach. Truskolaski ufundował obiekt mieszkalny z restauracją i założył park zdrojowy z alejami spacerowymi prowadzącymi aż nad Osławę, gdzie goście mogli korzystać z zimnych kąpieli rzecznych. Niestety mimo sporego wkładu i zaangażowania właściciela kurort nie cieszył się zbyt długo popularnością. Wciąż rozwijająca się kolej sprawiła, że z łatwością można było dotrzeć do innych, większych, sławnych uzdrowisk. 

Zakład leczniczy znajdował się obok stacji kolejowej Szczawne-Kulaszne. 

Rycina pochodzi ze strony mojagalicja.wordpress.com - poczytacie tam znacznie więcej o uzdrowisku w Kulasznem. Polecam!

Choć pomysł z uzdrowiskiem był, można powiedzieć chybiony, to trzeba przyznać Truskolaskiemu, że był bacznym obserwatorem i notował spostrzeżenia na temat tutejszej ludności. 

W "Kurierze Ilustrowanym" pojawił się taki opis tutejszych Łemków:

,,Mieszkał tu lud rusiński, potulny, pracowity i ubogi. Mężczyźni nosili brunatne sukmany ozdobione u kołnierza długą frenzlą i kutasami. Kobiety nosiły na głowach białe chustki i rozpuszczały włosy na ramiona. We wsi były też dwie osady Cyganów, brudnych i leniwych, natrętnie proszących o jałmużnę."

Na serpentynach

Po II wojnie światowej rozpoczął się terror sotni UPA. W 1945 roku członkowie bojówki zamordowali wszystkich mieszkających tu Polaków, a dwa lata później zabili dwóch Rusinów za dezercję z sotni.

Po wysiedleniach wieś została prawie doszczętnie spalona. Wiadomo, że po odwilży w 1956 roku kilkanaście rusińskich rodzin powróciło do Kulasznego. 

Nieistniejąca cerkiew grekokatolicka pw. św. Michała Archanioła

Cerkiew została zbudowana w latach 1906-12. Różne źródła podają różne daty, jednak z pewnością powstała na początku XX wieku. Z większą pewnością można powiedzieć, że stojąca przy cerkwi murowana dzwonnica powstała w 1912 roku. 

Po wojnie cerkiew przeszła w ręce parafii rzymskokatolickiej. Niestety świątynia spłonęła w 1974 roku. Na szczęście zachowały się stare zdjęcia tej łemkowskiej cerkwi. 

Nieistniejąca cerkiew w Kulasznem, lata 70-te

Kulaszne - nieistniejąca cerkiew z początku XX wieku

Widok na pogorzelisko, zachowała się murowana dzwonnica

Na miejscu gdzie stała drewniana cerkiew zbudowano kościół. Ma on nieciekawą sylwetkę i w razie gdyby zabrakło wiernych spokojnie można by tu otworzyć na przykład szkołę. Konstrukcja ta bardziej przypomina dom mieszkalny niż świątynię...

Dzwonnica stoi do dziś przed kościołem

Do dzwonnicy można wejść, obecnie jest tam schowek.

Jeśli chcecie tutaj dotrzeć, to na łuku serpentyny, tuż poniżej nowej cerkwi, w dół odchodzi wąska, stroma, asfaltowa dróżka. Jak w nią skręcicie, to po jakiś 150 metrach waszym oczom ukaże się skryty nieco wśród świerków i brzóz kościół. Mało kto się tam zapędza, podczas wędrówki od serpentyn, do samej Osławy spotkaliśmy na niej tylko jedne samochód. 

Kościół w miejscu dawnej cerkwi

Nowa cerkiew w Kulasznem

W 2004 roku rozpoczęto budowę cerkwi grekokatolickiej, w 30 rocznicę pożaru poprzedniej. Miejsce po spalonej świątyni było już zajęte, więc nowa cerkiew stanęła koło cmentarza. 

Parafię grekokatolicką reaktywowano w 1962 roku. Przez 12 lat, aż do pożaru stara cerkiew była użytkowana wspólnie przez katolików obydwu obrządków.

Inicjatorem budowy był ksiądz Andrzej Żuraw i okoliczni parafianie. Cerkiew zaprojektował inż. Bogdan Jezierski. Trójdzielna cerkiew nosząca imię Michała Archanioła nawiązuje swą stylistyką do średniowiecznej architektury ruskiej. Gdyby była drewniana pewnie prezentowała by się pięknie na tle wznoszących się dookoła gór, ale nie ma się czego tutaj czepiać, bo świetnie wpasowała się w tutejszy krajobraz. Cerkiew została konsekrowana w 2006 roku.

Cmentarz wiejski 

Jeśli chodzi i stare kamienne nagrobki sprzed wysiedleń, to spotkacie ich tu naprawdę mało. Już na pierwszy rzut oka można dostrzec starszą i nową część cmentarza. Nowa jest bliżej cerkwi.

Jedyny z zachowanych nagrobków kamiennych. Śmiem twierdzić, że pochodzi od kamieniarzy z pobliskiego Pogórza Bukowskiego - spotkamy tam podobne nagrobki.

Cmentarz Kulaszne

Na nowej części cmentarza, bliziutko cerkwi, skryta za sporą tują, znajduje się mogiła znanego bieszczadzkiego twórcy - Jędrka Połoniny, a właściwie Andrzeja Wasilewskiego. 

Urodził się w 1949 roku niedaleko Brodnicy (kujawsko-pomorskie) i tam spędził młodość, uczęszczał do liceum. Potem, jak to się mówi ,,rzucił wszystko i wyjechał w Bieszczady". W 1966 roku przybył do Chatki Puchatka, gdzie przygarnął go Lutek Pińczuk do pomocy w schronisku. Zaczął interesować się dawnymi mieszkańcami tych terenów, ich kulturą. To tu, na połoninie ujawnił się jego talent rzeźbiarski i malarski, dlatego też gdy wystawił swoje pierwsze dzieła na wystawie w leskiej synagodze, podpisał je ,,Jędrek Połonina" i tak już zostało.

Mieszkał w Orelcu, gdzie urządził również swoją pracownię rzeźbiarską, ale spłonęła. Przeniósł się z żoną do Soliny, a potem do Kulasznego, gdzie swoją chatę udostępniła mu malarka Ewa Wójciak. 

Piękne, zakapiorskie życie przerwała nagła śmierć. Jędrek zginął pod kołami samochodu. Potrącił go w 1995 roku, w Komańczy pijany kierowca. 

Stworzył 3 komplety stacji drogi krzyżowej, które możemy oglądać do dziś w Woli Michowej, Średniej Wsi i Rabem koło Ustrzyk Dolnych. Tworzył piękne, niepowtarzalne Madonny z Dzieciątkiem Jezus, kapliczki z Jezusem Frasobliwym, sceny biblijne i obyczajowe, postacie świętych obrządku wschodniego, meble z motywami huculskimi... Prócz tego pisywał wiersze.

Wędrując przez wieś Kulaszne...

Bardzo gorąco polecamy spacer od cerkwi grekokatolickiej, potem przystanek przy kościele i starej dzwonnicy, a potem w dół, aż do Osławy. Warto obejrzeć starą zabudowę wsi z kilkoma chałupami drewnianymi konstrukcji zrębowej. 

Pierwszą drewnianą chałupę, która nas zaintrygowała dojrzeliśmy tuż poniżej kościoła, nad potokiem. Nie bylibyśmy sobą, gdybyśmy nie podeszli bliżej.

Widać, że już od dawna nikt tutaj nie mieszka. Pewnie do śmierci egzystował tu jakiś dziadek, lub babcia, a potem dom został opuszczony, bo na co komu taka drewniana rudera. 

Dookoła rosną pokrzywy, które o tej porze roku nie są już na nasze szczęście niebezpieczne.

Zostało nawet drewno poskładane pod ścianą. Obok znajduje się także studnia, oraz piwniczka. Zajrzeliśmy także przez okno. Czas się tutaj zatrzymał...

Wędrując dalej droga cały czas opada w dół. Domy są dość luźno rozmieszczone. Można tu też zobaczyć parę starych piwniczek. 

Jeśli chodzi o chałupy, to rzeczywiście przy tej drodze znajdziemy kilka, jednak często są przebudowane, rozbudowane... Uważajcie, bo obok tego domu prezentowanego poniżej mieszka jakiś furiat, który na widok aparatu zakazał nam fotografowania jego wspaniałego dobytku. Szczerze mówiąc spotkaliśmy się z taką sytuacją pierwszy raz od początku istnienia bloga...

W ten sposób docieramy do Osławy. Warto zatrzymać się tutaj, na łuku drogi i przyjrzeć się pięknemu, kamienistemu, pooranemu progami skalnymi dnu rzeki. Widać też ewidentnie, że pragnienie zaspokajają tutaj krowy. 

Kawałek dalej jest most, po jego przejściu możecie udać się na przykład na stację kolejową Szczawne-Kulaszne. Wyjdziemy nim na drogę w kierunku Bukowska. 

Kapliczki przydrożne

Powyżej cerkwi, przy głównej drodze znajdziemy dwie zabytkowe, domkowe kapliczki. 

Dzięki Pani Annie Jurenko, która skomentowała powyższe zdjęcie na naszym facebook'owym profilu wiemy, że koło tej malowniczo położonej kapliczki rosły kiedyś pokaźnej wielkości lipy. Niestety podczas remontu drogi wycięto je, gdyż znajdowały się w pasie drogowym.

Kapliczka przed remontem przebiegającej obok drogi.

Zdjęcie dzięki uprzejmości Pani Anny Jurenko

Druga znajduje się nieco wyżej w pobliżu domów. Ta kapliczka leży dalej od drogi, rosnąca przy niej lipa wciąż stoi. 

Na spacer polecamy także widoczny za tymi kapliczkami Biały Wierch. To wzniesienie ma 597 metrów wysokości i jest widokowym, niezalesionym szczytem, z którego z dala od drogi i samochodów,  w spokoju, możecie nacieszyć oczy okolicznymi górami, oraz widokiem Pogórza Bukowskiego. Na ostatnim łuku drogi, na początku lasu można skręcić w lewo, zostawić samochód na poszerzonym poboczu i udać się na ten szczyt. 

Przy nowej cerkwi w Kulasznem zatrzymuje się mnóstwo samochodów, nawet poza sezonem. Większość wysiada, robi zdjęcie cerkwi i rozciągającej się z jej okolicy panoramy, wsiada do samochodu i jedzie dalej. Zachęcamy Was do poznania tej przepięknie położonej miejscowości! Na prawdę warto! 

©Kasia Skóra

Photo by ©Kasia Skóra & ©Robert Jurczyk

źródła:

Stanisław Orłowski "Na bieszczadzkich obwodnicach, część 6", Wyd. Edytorial, Rzeszów 2016

"Bieszczady dla prawdziwego turysty" pod red. Pawła Lubońskiego, Wyd. REWASZ