Odkrywanie Łemkowszczyzny - Pielgrzymka

Pielgrzymka istniała już w XV wieku. Według Jana Długosza wieś należała wówczas do Jana i Stanisława Gamratów herbu Sulima. W XVI wieku była już, jak na tamte czasy dużą wioską. W 1581 roku Pielgrzymka była własnością Jana Mniszcha. Dzierżawił ją wtedy Piotr Broniowski, wraz z okolicznymi dobrami Samoklęskimi. 

Ludowy przekaz mówi, że bogate wyposażenie pielgrzymskiej cerkwi zawdzięcza się właśnie Mniszchom. 

W 1785 roku we wsi mieszkało 630 grekokatolików, 48 łacinników, oraz 8 Żydów. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w 1939 roku Pielgrzymka liczyła już 1279 grekokatolików, 156 katolików obrządku rzymskiego, 22 protestantów, oraz 6 Żydów. Do parafii w Pielgrzymce należały Huta Samoklęska, Kłopotnica, Mrukowa, Samoklęski i Żmigród. 

Na archiwalnych zdjęciach widać dużo więcej , bo nie ma dużych drzew dookoła cerkwi

Ciekawostką jest fakt, że w Pielgrzymce przez wiele lat znajdowała się karczma. Interes kręcił się całkiem dobrze, bo wioska ta od setek lat znajduje się na trasie Gorlice - Nowy Żmigród. Czy to ludzie udający się na targ do Jasła, czy Żmigrodu zatrzymywali się w tym przybytku. Od picia nie stronili również mieszkańcy wsi Pielgrzymka. Kiedy ludzie zdali sobie sprawę jak w tutejszej karczmie rozpijali się wszyscy z okolicy, po prostu wyburzono ją w latach 1902-03. Roboty trwały aż dwa lata. Żyd stracił swój interes, ale potem w miejscu po karczmie, w 1908 roku stanęła dwuizbowa szkoła. 

Przed wojną Pielgrzymka liczyła więc ponad drugie tyle mieszkańców co teraz... Obecnie mieszka tu niewiele ponad 700 osób.

Cerkiew grekokatolicka pw. św. Michała Archanioła z końca XVIII wieku

Niewątpliwie największym i najcenniejszym zabytkiem Pielgrzymki jest piękna, drewniana, bogato zdobiona cerkiew.Wybudowana w latach 1870-72 z fundacji Henryka Wilczka Guttelnanda - ówczesnego właściciela wsi, pod bacznym okiem cieśli z Kamiannej Dionizego Małyniaka. 

Zbudowana w stylu zachodnio-łemkowskim. 

Pozostaje nam wierzyć na słowo, że wnętrze tej świątyni jest wyjątkowej urody. Mimo iż zjawiliśmy się pod cerkwią w godzinach, kiedy powinno odbywać się nabożeństwo nie zastaliśmy otwartych drzwi. Szukanie klucza we wsi również spełzło na niczym, gdyż ludzie którzy go posiadają wymówili się, że zabrał je ksiądz z Gorlic. 

Owy ksiądz, którego numer telefonu podany jest na tablicy informacyjnej przy cerkwi, również odesłał nas z kwitkiem. 

Skoro cerkiew znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej to dlaczego ciągle jest zamknięta?

Jeśli uda nam się kiedyś tam wejść to na pewno zamieścimy tu własne zdjęcia z tego miejsca... a tymczasem, pozostaje je tylko opisać.

Wewnątrz znajduje się pięciorzędowy ikonostas, pochodzący z XVI wieku, ikony datowane są na rok 1887 i ich autorami są Bogdańscy z Dobromiła (Paweł i Jan).

W wyposażeniu cerkwi znajduje się wiele zabytkowych przedmiotów, na przykład Grób Pański z XVII wieku, kamienna chrzcielnica.

Wiele zabytkowych elementów zostało w latach 60-tych zabranych przez Muzeum Zamek w Łańcucie.

W tym na przykład ikona chramowa Michała Archanioła z XVI wieku.

Już nieraz wspominaliśmy, że wśród polichromii, czy nawet na ikonie pojawiały się postacie fundatorów cerkwi. Nie inaczej jest i tutaj. W babińcu mamy przedstawionego na jednym z malowideł ks. Jana Myszkowskiego (parocha), barona Wilczka (fundatora), oraz Martę Szlachtę (mieszkankę, która podarowała na rzecz budowy 100 zł, a w tamtych czasach to była spora suma).

Brama do cerkwi

Przed cerkwią mamy kilka pamiątkowych krzyży. Po lewej stronie mamy pamiątkowy krzyż misyjny z 1927 roku., natomiast kamienny krzyż został postawiony w 1950 rocznicę Chrztu Rusi. Na jego cokole znajdziemy wizerunki św. Olgi i i św. Wołodymyra.

Cerkiew w Pielgrzymce

Pamiątkowy krzyż misyjny z 1927 roku - Pielgrzymka

W 1960 roku pielgrzymską cerkiew grekokatolicką (w Pielgrzymce w czasie schizmy tylawskiej nikt nie zmienił obrządku) przekazano cerkwi prawosławnej. Na początku XXI wieku opiekę nad obiektem przejął Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. 

Cmentarz wiejski 

Cmentarz znajduje się jakieś 300 metrów na prawo powyżej cerkwi. Dotrzemy tam wąską asfaltową dróżką. Z przykrością stwierdziliśmy, że po wysiedleniach cmentarz został zwyczajnie zdemolowany. Nie jest to przypadek, że niemal wszystkie krzyże z charakterystycznymi poprzeczkami zostały po prostu powalone. 

Cmentarz w Pielgrzymce

Jeden  niewielu w pełni zachowanych krzyży 

Większość krzyży wieńczących cokoły jest zwalonych, pogruchotanych. Na ich miejsce zostały wstawione betonowe krzyże prawosławne.  

Pielgrzymka

Cmenta

W poszukiwaniu cmentarza cholerycznego...

Drogą wiodącą w pola, tuż za cmentarzem wiejskim udajemy się w poszukiwaniu cmentarza cholerycznego. Jak wiadomo cmentarze epidemiczne zakładane były zazwyczaj z dala od wsi, w obawie przed chorobą. Nie inaczej było i tutaj. Cmentarz choleryczny leży gdzieś na granicy Samoklęsk i Pielgrzymki. 

Pielgrzymka

Gorąco polecamy wędrówkę łąkami pomiędzy Pielgrzymką a Samoklęskami. Widzie tamtędy szlak rowerowy. Teren płaski, a w niedużej odległości wzniesienia Pasm Magury Wątkowskiej dostarczają niezapomnianych wrażeń!

Pielgrzymka

W oddali, przy drodze wojewódzkiej wyrastają na horyzoncie wiatraki w Samoklęskach. Tam zawsze wieje.

Wiatraki w Samoklęskach

Potem droga polna ostro skręca w prawo, a my razem z nią. W oddali wśród łanów zbóż widać kościół w Samoklęskach. 

Kościół w sąsiednich Samoklęskach

Cmentarz choleryczny w Pielgrzymce, to jedna z niewielu tego typu nekropolii, która doczekała się podczas swego istnienia jakiegokolwiek remontu. Zwykle takie cmentarze umiejscawiano z dala od zabudowań wsi, ze strachu przed epidemią nawet nikt ich nie odwiedzał. Cholera odwiedziła z potwornymi skutkami Galicję w latach 30-tych XIX wieku. 

W przypadku miejscowości położonej na płaskim terenie cmentarze lokowano nawet 2 km od wsi, na łąkach lub pastwiskach. 

Cmentarz choleryczny w Pielgrzymce, 2020 rok

Wspominałam, że cmentarz był remontowany, owszem, ale miało to miejsce na początku XXI stulecia, czyli jakieś 15 lat temu...

Zlokalizujecie go dzięki porastającym go krzakom i drzewom. Jest to spora kępa drzew, wśród pól. Kiedyś było tu ogrodzenie (jego ślady są widoczne do dziś), a teren był wyplantowany, ale lata bez opieki robią swoje. Tarnina jest tu tak nieprzebyta, że nawet ciężko jest wejść...

Cmentarz choleryczny w Pielgrzymce.

Nagrobek ks. Lwa Paryłowicza z 1831 roku

Wszystkie cmentarze choleryczne na omawianym terenie Beskidu Niskiego mają charakter bezimiennych mogił zbiorowych i Pielgrzymka jest tu wyjątkiem. Znajduje się tu płyta nagrobna miejscowego parocha ks. Lwa Paryłowicza zmarłego w 1831 roku. Na żadnym innym cmentarzu nie stwierdzono oznaczania indywidualnych pochówków. 

Cmentarze te najczęściej upamiętniają drewniane krzyże, rzadziej kamienne (np. Bartne). Ogrodzenie posiadały zwykle te cmentarze znajdujące się na pastwiskach, starano się by nawet bydło nie pasło się na tej ziemi skażonej epidemią. 

Rok 2010

Źródło: https://get.google.com/

Zajrzyjcie do tego albumu i zobaczcie jak wyglądał cmentarz w 2010 roku, warto.

AKTUALIZACJA! Cmentarz został uprzątnięty bodaj w 2023 roku. Nasze zdjęcie zostało wykonane w sierpniu 2024 roku. Cały teren cmentarza jest wyplantowany. Postawiono pięknie zdobiony drewniany krzyż przy wejściu.

Wędrując, bądź jadąc na rowerze tą drogą można dotrzeć, o ile się nie mylę do Mrukowej. 

Pielgrzymka zawsze zachwyca nas, ponieważ rozległy płaski teren spotyka się tutaj z potężnym masywem Magury Wątkowskiej.

Widok w stronę Pasma Magury Wątkowskiej

Co jeszcze można zobaczyć w Pielgrzymce? Czyli spacerkiem przez wieś...

Warto poszukać pozostałości po starej zabudowie. Wieś Pielgrzymka ciągnie się na dość długim pasie zarówno z jednej, jak i z drugiej strony głównej drogi wojewódzkiej. 

Ciekawą chyżę zobaczymy już przy drodze wojewódzkiej w stronę Nowego Żmigrodu. 

Pielgrzymka

Na ulubionej Stasiukowej drodze nr 993 ;)

Przy cerkwi

Architektonicznie bardzo ciekawy dom znajdujący się tuż przy głównej drodze. 

Pomnik ofiar Thalerhofu można zobaczyć na skrzyżowaniu, tuż przy głównej drodze wojewódzkiej

Pielgrzymka

Chałupa i piwnica w Pielgrzymce

W Pielgrzymce mamy tyko jeden zabytkowy krzyż przydrożny. Nie znamy daty jego postawienia. W tle pięknie prezentuje się pasmo Magury Wątkowskiej.

Pielgrzymka to wciąż mało znana miejscowość w Beskidzie Niskim. Przejeżdżamy tędy, ale mało kto zatrzymuje się tutaj. Nie dajmy się zwieść wszechobecnemu płaskiemu terenowi, to wciąż Beskid, choć Pielgrzymka od wieków była miejscowością graniczną.

Cerkiew, której kopułki widać nawet z głównej drogi działa jak magnes, niestety większość osób odbija się od drzwi, a szkoda... Ksiądz z Gorlic prowadzi zbiórkę na remont wnętrza cerkwi, ale nie można tu liczyć na to, aby zobaczyć wnętrze w obecnym stanie...

Pielgrzymka to wciąż jedno z mniej znanych i mało odkrytych miejsc w Beskidzie Niskim. 

Nawet nie trzeba mono zbaczać z głównej drogi, by poczuć klimat Łemkowszczyzny.

Zapraszamy Was do odwiedzania tego niezwykłego miejsca!

©Kasia Skóra

Photo by ©Robert Jurczyk & ©Kasia Skóra