Odkrywanie Łemkowszczyzny - Pętna

Pętna ( po łemkowsku Pantna lub Pankna) to duża wieś w wąskiej, zwartej dolinie potoku Małastówka, pomiędzy Wierchem Wirchne a Dziamerą. Dziś stanowi przysiółek Małastowa z którym przez wieku tworzyła jedną gromadę. Koleje losu mieszkańców obydwu wsi niezmiennie przeplatają się ze sobą. Pętna rozciągnięta jest wzdłuż drogi z Małastowa do Krzywej na przestrzeni blisko 4 km. Dolny początek wsi znajduje się przy zejściu wiejskiej drogi z szosą Gorlice-Konieczna.

Jest kilka teorii próbujących wyjaśnić pochodzenie nazwy wsi. Pierwsza z nich wskazuje na staropolski rodowód od dawnego określenia drogi - pąć. Druga z hipotez odnosi się do słowa pętać, co można także przetłumaczyć jako ''błądzić po okolicy'' lub ''mylić drogę''.

Pętna była wsią królewską, lokowaną na prawie woloskim w 1557 roku przez starostę bieckiego Stanisława Bonera. W okresie zaborów należała do rodziny Siemieńskich. W 1885 r. odnotowano 105 gospodarstw z 680 mieszkańcami. W drugiej połowie XIX wieku Pętna była miejscem wydobycia ropy naftowej. W 1881 roku działało tu 5 szybów o głębokości do 130 metrów, należących do żydowskich przedsiębiorców Wethejmerów. Poszukiwania, lecz bez dobrego efektu, prowadzono jeszcze w okresie międzywojennym. Ich ślady w postaci zaczopowanych rur wystających z ziemi zachowały się w pobliżu cerkwi.

Wieś leżała na linii frontu w latach 1914-1915. W wyniku ostrzału artyleryjskiego i walk wiele gospodarstw uległo zniszczeniu lub spaleniu. Podczas działań wojennych poważnym zniszczeniom uległa cerkiew pochodząca z 1700 roku.

Wejście na cmentarz wojenny z I wojny światowej

Petna należała do wsi o silnych wpływach ukraińskich. Założono we wsi koło Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego Ridna Szkoła. W latach trzydziestych opowiedziała się, podobnie jak sąsiedni Małastów, przeciwko wprowadzeniu do szkoly dialektu łemkowskiego zamiast literackiego ukraińskiego. W 1936 roku Pętna była dużą wsią, zamieszkaną przez 740 grekokatolików, a także rzymskich katolików oraz żydów ( w sumie 40 osób).

W latach 1945 - 1947 łemkowscy mieszkańcy wsi udzielili znacznego wsparcia UPA. Wiele młodych osób słuzyło w jego szeregach. Z tej wsi pochodziła narzeczona Michała Fedaka ''Smyrnego" będącego rejonowym prowindykiem OUN w tej części Łemkowszczyzny. W czasie akcji ''Wisła" wysiedlono z Pętnej 462 osoby, we wsi pozostało 14 osób, członków rodzin mieszanych.

Na przełomie lat 50 i 60 powróciło kilkanaście rodzin. Łemkowie musieli odkupić gospodarstwa od osadników, przybyłych po operacji " Wisła". Czasami udawało się dojść do porozumienia, ale w wielu przypadkach wracające rodziny spotykały się z niechęcią polskich gospodarzy. Władze, nieprzychylne powrotom Łemków, wykorzystywały te konflikty jako argument do ponownych wysiedleń na ziemie zachodnie.

Jedna z pięknych figur, której nie zobaczycie zza szyby samochodu

W centrum wsi stoi cerkiew pw. św. Paraskewy zbudowana w 1916 roku, murowana, jednokopułowa, na planie krzyża greckiego. Przed wejściem stoi drewniana dzwonnica z 1700 roku, będąca pozostałością po drewnianej cerkwi, uszkodzonej podczas działań wojennych w  1915 roku i rozebranej w 1935. Są tam też dwa krzyże oba poświęcone rocznicy chrztu Rusi. Cerkiew jest używana przez grekokatolików. Odpust w parafii przypada na 27 października.

Warto zatrzymać się choć na chwilę na dwóch cmentarzach położonych w pobliżu cerkwi. Na terenie starszego ( dolnego) cmentarza urządzono ekspozycję blisko trzydziestu kamiennych nagrobków (
nie znajdują się one na miejscach pochówków).

Wysoko nad Pętną, przy ścieżce prowadzącej na Wierch Wirchne, znajduje się ukryty w lesie wyremontowany w latach 2005 - 2006 cmentarz wojenny nr 63 projektu Hansa Mayra. Pochowano tutaj 85 żołnierzy austro-węgierskich, z czego większość zidentyfikowanych pochodziło z 4 bosniacko-hercegowińskiego pułku piechoty, a także 29 żołnierzy armii rosyjskiej.

Droga do cmentarza wojennego

Im wyżej tym piękniej ...

Oznakowano dojście do niebieskiego szlaku, który zaprowadzi Was na Przełęcz Małastowską, lub w przeciwnym kierunku na Banicką Górę - dokąd my się wybraliśmy 

Znany z teledysku Arka Zawilińskiego przystanek ("PKS Song")

Warto podjąć trud i przespacerować się, tak jak my, przez całą wieś. Spotkamy tu wyjątkowo dużo kamiennych krzyży, rzeźb i kapliczek. W Pętnej jest tez kilka dobrze zachowanych drewnianych chałup.

Rzeźba Świętej Rodziny autorstwa Wojciecha Serwońskiego z Gorlic 

I jak tu nie robić zdjęć black&white? 

Ilość krzyży przydrożnych w Pętnej spokojnie można porównać do Bartnego. Jeśli się przyjrzeć to Pętnej kamienne pamiątki po Łemkach znajdują się praktycznie przy każdym domu.

Kapliczka domkowa na początku wsi

Cudna niebieska chyża - niestety przez śnieżycę nie udało się tego lazurowego koloru uchwycić idealnie - dlatego czerń i biel...

Dziś we wsi znajduje się około 40 gospodarstw. W ostatnich latach duża ilość ziemi została wykupiona przez osoby niezwiązane wcześniej z Łemkowszczyzną. Stawiane przez nie nowe budynki zmieniają charakter wsi, no ale cóż, taka jest kolej rzeczy....

Rzut oka za siebie... i opuszczamy Pętna

Teraz zimową porą serdecznie polecamy Wam Pętną oraz pobliską Banicę :) Dlaczego? Mnóstwo w okolicy szlaków narciarstwa biegowego. Śnieżne trasy przez lasy to sieć doskonale oznakowanych szlaków. Można wypożyczyć sobie narty w Gościńcu Banica, albo w Pętnej w jednym z gospodarstw :)
Ta okolica jest wyjątkowo urokliwa w zimie. Bez problemu możecie się o tym przekonać chociażby zaglądając na nasze starsze wpisy o Krzywej czy o Jasionce.




Kamil

Źródła:

Grzesik W., Traczyk T., Wadas B. ,, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej", Warszawa 2015