Odkrywanie Łemkowszczyzny - Hańczowa

Hańczowa powstała w 1480 roku, założona na prawie wołoskim przez Gładyszów. W 1771 roku była to już duża wieś, zamieszkiwało ją 95 rodzin unickich. Znacznie wcześniej niż w innych okolicznych wsiach w Hańczowej istniała szkoła. Potwierdza to pochodząca z 1813 roku informacja, iż budynek szkoły został porwany przez wezbraną rzekę. Dzieci przez następne piętnaście lat uczyły się w domach. Mimo trudnych warunków nauczania grekokatolicka diecezja w Przemyślu uznała placówkę w Hańczowej za najlepiej prowadzoną szkołę w górach. Dzięki dobrej edukacji mieszkańcy wsi byli w owym czasie gramotni. Zapisy cerkiewne mówią bowiem, że podczas nabożeństw hańczowianie korzystali z modlitewników.

W 1828 roku wybudowano nową szkołę. Nieostrożność palącej w piecu kucharki była przyczyna pożaru, który strawił ze szczętem budynek 15 lutego 1848. Ludzie, widząc zagrożenie dla cerkwi i sąsiednich domostw, z wielkim poświęceniem gasili pożar. Na kolejny budynek nie czekano długo, jednak pośpiech i skąpe fundusze sprawiły, że był on skromniejszy od poprzedniego. Składał się on tylko z dwóch izb: jedna była wykorzystywana jako sala do nauki, druga była mieszkaniem nauczyciela. A uczniów była prawie setka !

Krzyż przy drodze do Ropek

Mimo cieżkich warunków do nauki we wsi praktycznie nie było niepiśmiennych. Mieszkańcy uważali za hańbę upomnienie za nieposyłanie dziecka do szkoły. Także i w latach międzywojennych szkoła uchodziła za jedną z najlepszych w powiecie.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku greckokatolicki paroch z Hańczowej pomagał gospodarzom wykupywać lasy od dziedzica Adama Rogowskiego. Jak się okazało była to dalekowzroczna inwestycja. W czasie kryzysu lat dwudziestych XX wieku mieszkańcy wsi zdobywali środki do życia sprzedając drewno. Stanowiły dla nich również budulec i materiał opałowy. Kryzys lat międzywojennych przetrwano także dzięki zarobionym w Ameryce dolarom. Emigracja zarobkowa była bowiem w Hańczowej bardzo powszechna.

Czasami może lepiej nie malować...?

Przed I wojną we wsi istniała czytelnia im. Kaczkowskiego, która została zamknięta w 1914 roku przez Austriaków. Książki skonfiskowano, a kilka osób, w tym nauczycieli, wywieziono do Thalerhofu. Czytelnię ponownie otwarto w 1927 roku.

We wrześniu 1945 roku miała miejsce w sąsiedniej Wysowej i Blechnarce przymusowa akcja wysiedleńcza na sowiecką Ukrainę. Na wieść o tych tragicznych wydarzeniach oraz w obawie przed represjami kilkadziesiąt rodzin z Hańczowej zgłosiło się na ''dobrowolny'' wyjazd. Pozostali mieli tylko dwa lata więcej spokoju. W ramach akcji '' Wisła'' hańczowian wywieziono na ziemie zachodnie. Opuszczone gospodarstwa zajęli polscy osadnicy.Wiele osób wróciło po 1956 roku i obecnie jest to z większych skupisk Łemków w okolicy.

Kościół w Hańczowej

W 1964 roku powstało w Hańczowej Technikum Hodowlane z gospodarstwem hodowlanym, a w 1973 roku oddano do użytku stadion sportowy wybudowany w czynie społecznym.
Ze składek wiernych wzniesiono w 1982 roku kościół filialny pw. Dobrego Pasterza parafii rzymskokatolickiej z Wysowej. W miejscowości działało również Państwowe Gospodarstwo Rolne- Zakład Rolny Nawojowa.

Ozdobą wsi jest niewątpliwie drewniana cerkiew pw. Opieki Matki Bożej, dawniej świątynia unicka, obecnie prawosławna. Cerkiew w Hańczowej istniała już w XVII wieku. Obecny obiekt został wzniesiony w pierwszej połowie XIX stulecia na miejscu starej świątyni. Obiekt gruntownie odnawiany w 1871 roku, oraz w latach 1960 - 68. Ostatnie rozległe prace konserwatorskie i remontowe zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz prowadzone były w latach 1989 - 2012.

Do 1947 roku była to cerkiew grekokatolicka, następnie w latach 1947 - 1958 służyła wiernym obrządku łacińskiego. Mimo tego postępowała jej dewastacja i w 1956 roku podjęto decyzję o jej rozbiórce i wywiezieniu wyposażenia do składnicy ikon w Łańcucie. Cerkiew uratował powrót kilku rodzin z wysiedlenia, których członkowie własnymi siłami wyremontowali ją. Erygowano tutaj wtedy parafię prawosławną. Mieszkańcy Hańczowej odnowili cerkiew w jedyny możliwy dla nich sposób - wymieniając przegniłe drewno i dach. Polichromie zostały odrestaurowane dopiero po 1989 roku. Obecnie jest jedna z lepiej odrestaurowanych w Polsce cerkwi typu łemkowskiego.

Nakryte płaskimi stropami wnętrze jest bogato zdobione polichromią figuralną i ornamentalną, wykonaną przez Antoniego, Michała i Zygmunta Bogdańskich pod koniec XIX wieku. Na stropach sceny, przedstawiające Przemienienie Pańskie, Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz Wypędzenie kupców ze świątyni. Na scianach nawy wymalowane są postacie świętych: Cyryla i Metodego, Włodzimierza i Olgi, Heleny i Konstantyna. W cerkwi zachowała się znaczna ilość oryginalnego wyposażenia z przełomu XVIII i XIX wieku.

Kilkaset metrów od cerkwi po przeciwnej stronie drogi prowadzącej do Wysowej znajduje się cmentarz parafialny z kilkunastoma dobrze zachowanymi kamiennymi krzyżami z przełomu XIX i XX wieku. Wykonane zostały głównie przez kamieniarskie spółki z Bartnego oraz przez pana Serwońskiego z Gorlic.

Figura Matki Bożej to dzieło Wojciecha Serwońskiego z Gorlic.

Choć jego dzieła spotkaliśmy już na Łemkowszczyźnie niejednokrotnie to sygnaturę chyba po raz pierwszy...

Na jednym z nagrobków znajduje się rzadko spotykana płaskorzeźba przedstawiająca Michała Archanioła walczącego z diabłem.

Wędrujące przez Hańczowa w samym centrum wsi , w sąsiedztwie cerkwi napotykamy stary, drewniany budynek. Tuż obok niego drugi, z niewielką  wieżyczką. Cóż to mogło być tego nie wiemy. Przypuszczamy że mógł być to lokal służący mieszkańcom do spotkań oraz remiza strażacka :)

We wnętrzu budynku znajduje się klimatyczna, amatorska siłownia :) 

We wsi znajduje się sporo starych drewnianych domów. Jedne wyremontowane, unowocześnione służą mieszkańcom do tej pory jako lokum. Inne jak ten na zdjęciach poniżej zwolna popadają w ruinę...

Ciekawostką jest że kilka lat temu w Hańczowej kręcone były sceny do filmu Wojciecha Smarzowskiego pt. "Dom zły" . Miejscowy GS-owski sklep stał się sławny :) Na szybach do dzisiaj widnieje napis "GS Lutowiska'' namalowany na potrzeby filmu. 

Przed sklepem znajduje się pomnik upamiętniający Chrzest Rusi.

Nietypowy Św. Mikołaj znajdujący się przy Szkole Rolniczej w Hańczowej :) Wykonani został z wielki bali, opon, folii. Za oczy posłużyły mu reflektory od traktora :)

Hańczowa mimo że często mija przez turystów udających się do sąsiedniej Wysowej również warta jest chwili uwagi. Cudowna, drewniana cerkiew, liczne kamienne, przydrożne krzyże i chaty tworzą swoisty klimat tej miejscowości :) 

Kamil 





Źródła:

Grzesik W., Traczyk T., Wadas B. ,, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej", Warszawa 2015