Odkrywanie łemkowszczyzny - Kotań

 Nazwa "Kotań" prawdopodobnie pochodzi od kocenia się owiec wypasanych w okolicy. Została założona w XVI wieku. Wtedy to bowiem dokumenty wymieniają tę  miejscowość jako królewszczyznę, stanowiącą uposażenie starosty bieckiego. W 1763 roku Franciszek Ferdynand Lubomirski wydał dokument dotacyjny dla cerkwi grekokatolickiej, przeznaczając pod budowę rolę zwaną Pawlikówką. Cerkiew pw. św. Kosmy i Damiana zbudowana została w 1782 roku, przebudowana w 1841. Świadczy o tym data nad wejściem, wtedy też wymieniono pokrycie dachu na blaszane.

W latach 1962-1963 służby konserwatorskie przeprowadziły rekonstrukcję bardzo już wówczas zniszczonej budowli. Cerkiew została rozebrana na części i złozona ponownie z zastąpieniem przegniłych belek zrębu nowymi. Przywrócono tez pokrycie gontowe. Wówczas też przewieziono do konserwacji ikonostas z XVIII w. i zachowane elementy jeszcze starszego,XVII-wiecznego. Jak się okazało zabrane zostały na dlugie lata - trafiły do Muzeum Ikon w Łańcucie.
W lipcu 2010 roku po 48 latach powróciło 16 ikon z XVIII-wiecznego ikonostasu.

Świątynia za komunizmu była przez wiele lat pusta, obecnie jest filią rzymskokatolickiej parafii z Krempnej jako kościół pw. św. Kosmy i Damiana. Jest doskonale utrzymana :)
Uważana jest za jedną z najpiękniejszych w regionie. Została wskazana prze ukraińskich etnografów jako najbardziej typowa dla Łemkowszczyzny. Na jej wzór zbudowano w 1992 roku we lwowskim skansenie cerkiew, która podobno stała się miejscem jednoczącym Łemków grekokatolików i prawosławnych mieszkających na Ukrainie.

Teren wokół cerkwi otoczony jest zrekonstruowanym ogrodzeniem drewniany na kamiennej podmurówce z ładną bramką krytą gontem. Znajdują się na nim 22 nagrobki, m.in. z Rostajnego, Grabiu i Żydowskiego.

Zostały tutaj zwiezione na początku lat 70-tych XX wieku przez historyka sztuki Olgierda Łotoczko , gospodarza schroniska na  bieszczadzkim Łopienniku a później bieszczadzkiego konserwatora zabytków, jako zalążek tzw. lapidarium kamiennej sztuki łemkowskiej.

Kompletnych jest 18 z nich, najstarsze pochodzą z początku drugiej połowy XIX wieku. Lapidarium, po remoncie przeprowadzonym w 2005 roku przez członków Magurycza, jest w doskonałym stanie. 

                               Na tym nagrobku znajdują się pierwszy raz przez nas widziane wypukłe                                                 inskrypcje

Powyżej cerkwi znajduje się cmentarz łemkowski z kilkoma ładnymi nagrobkami.

Odwiedziliśmy Kotań jesienią, w okolicach cmentarza napotkaliśmy wiele grzybów, głównie muchomorów, koźlarzy ale również piękny borowik rósł pośród kamiennych nagrobków...

W końcówce lat dwudziestych minionego stulecia, podobnie jak w okolicy, powstały we wsi spory na tle religijnym. Pod wpływem sąsiedniej Światkowej część Kotani przeszła na prawosławie. W początku 1928 roku doszło do gorszących wasni o cerkiew, do której prawosławni próbowali wejść siłą, rozbijając zamki i kłódki. W końcu prawosławni zbudowali czasownię, nieco na północ od świątyni grekokatolickiej. Świątynię tę rozebrano na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Budulec posłużył na prywatną budowę...

Na mapie Wojskowego Instutu  Geograficznego z 1938 roku widoczna jest cerkiew grekokatolicka i nieco niżej zaznaczona prawosławna czasownia.

Odręcznie rysowana mapa przedstawiająca Kotań z roku 1944. Na samym dole mapy widoczny jest cmentarz wojskowy z I wojny światowej w Krempnej. Tuż za nim zaczynała się Kotań. Z lewej strony mapy widoczna jest rzeka Wisłoka. Zaznaczona jest cerkiew grekokatolicka z przyległym do niej dużym cmentarzem, nieco niżej zaznaczona jest czasownia prawosławna. 

W roku 1935 rozpoczęto prace nad utwardzeniem drogi z Krempnej. Do tej pory najlepszy dojazd do Kotani był od strony Desznicy.

    Widok z górnej części wsi na szczyt Kolanin


Przed II wojną światową wieś liczyła 316 mieszkańców, z czego 16 katolików obrządku rzymskiego. W 1945 roku część mieszkańców wyjechała na teren sowieckiej Ukrainy, część została dwa lata później przesiedlona na tereny województwa zielonogórskiego, wiele rodzin wróciło po kilkunastu latach. Z około 50 zagród istniejących przed wojną dziś pozostało 20.

    Widok z łąk Kotani na masyw Kamienia nad Kątami


W latach 50-tych na opuszczonych terenach, tzw. Wrzosowej Polanie, przy drodze do Krempnej, utworzono PGR. Pracowali w nim więźniowie z zakładów karnych o złagodzonym rygorze z Kotani i okolicznych wsi. Obecnie zabudowania byłego PGR-u stanowią własność diecezji rzeszowskiej i służą jako diecezjalny ośrodek wypoczynkowo - szkoleniowy.




Galeria zdjęć łemkowskich krzyży przydrożnych w Kotani :

   W górnej części wsi, przy drodze do Desznicy

    Obok zakładu drzewnego w Kotani, kawałek dalej po prawej stronie znajduje się cerkiew

                            Krzyż przy drodze do Krempnej z 1896 roku

                            Na łuku drogi do Krempnej, słabo widoczny z drogi

   Przy skrzyżowaniu dróg

Dla turystów przyjeżdżających do Kotani jest kilka możliwości noclegów : w Ośrodku Szkoleniowo - Rekreacyjnym Diecezji Rzeszowskiej ( są tam pokoje od tych 2-osobowych aż do 10-osobowych dla większych grup, w sumie 100 miejsc noclegowych), gdzie jest możliwość jazdy konnej oraz kilka agroturystyk. Każdy znajdzie więc dla siebie jakiś nocleg :)

Kamil



Źródła :

Jan Pawluś: ,,Krempna i okolice", Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, Jasło 1997.

 Grzesik W., Traczyk T., Wadas B. ,, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej", Warszawa 2015

www.krempna.rzeszow.opoka.org.pl